در نگاه کلی قانون خانواده، معمولا دادخواست اعسار و تقسیط اگـر خارج از زندان ارائه شود، بخصوص درباره مهریه‌های سنگین مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد (وکیل دادگستری)
یا اینکه قاضی با تخفیف اندکی و با تعیین یک پیش قسط سنگین مهریه را قسط بندی می‌کند و در بهترین حالت یک سوم مهریه را پیش و مابقی آن را به شکل ماهی یک سکه دریافت می‌کند.
بر اساس قانون اگر کسی به یک جریمه نقدی محکوم شود موظف است که آن را پرداخت کند یا کسی که قصد اقامه دعوی دارد باید هزینه دادرسی آن را پرداخت کند .
اگر فرد از پرداخت محکوم به یا هزینه دادرسی سر باز بزند ، متخلف است و بر اساس قانون با او رفتار خواهد شد . اما گاهی پیش می آید که فردی تمکن مالی برای پرداخت بدهی خود را ندارد یا اینکه اگر مالی هم دارد آن مال در دسترسش نیست تا بتواند به واسطه آن بدهی خود را بپردازد .
در این موارد فرد می تواند ادعای اعسار کند و ثبت دادخواست اعسار از دادگاه بخواهد که با توجه به وضعیتش او را معسر بشناسد . در صورتی که دادگاه ادعای اعسار را بپذیرد ، این فرد ، معسر مطلق و گاهی معسر نسبی تشخیص خواهد داد
دلایل ناتوانی مالی در دادرسی مالی
اعسار از هزینه دادرسی، در دو صورت به وجود می‌آید:
- به علت اینکه دارایی شخص کفاف پرداخت هزینه دادرسی را نمی‌کند.
- به علت اینکه شخص به‌طور موقت، به دلیل عدم دسترسی به مال خود قادر به پرداخت هزینه دادرسی نیست؛ مثلا مال طرف در رهن بانک است.
به عبارتی هر فردی نمی‌تواند به ادعای اینکه دچار اعسار می‌شود به دادگاه دادخواست اعسار دهد. (وکیل دادگستری)
ادعای اعسار مقید به این شرایط است:
- شخص بدهکار باشد
- اقامه دعوا از طرف مدعی و طلبکار
- اثبات ادعای (اعسار) وی و صدور حکم به نفع طلبکار
- صدور رأی قطعی بر محکومیت بدهکار
- صدور اجرائیه از طرف دادگاه
بعد از تحقیق شرایط یاد‌شده، مدعی اعسار می‌تواند با ارائه دادخواست در پی اثبات آن باشد.
اعسار از محکوم‌به
اعسار به شرایط شخصی گفته می‌شود که به دلیل ناتوانی مالی، نمی‌تواند تکالیف مالی خود را انجام دهد؛ که در این صورت دادگاه به این شرایط رسیدگی می‌کند و اگر درخواست شخص را بپذیرد، حکم اعسار را برای وی صادر می‌کند.
پرداخت قسطی بدهی، استفاده از وکیل معاضدتی و معافیت موقت از هزینه‌های دادرسی بخشی از مزایای حکم اعسار است. اعسار انواع مختلف دارد؛ اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از پرداخت محکوم‌به یا وجه سند لازم‌الاجرا؛ شناخته شده‌ترین این انواع است.
در اعسار از پرداخت محکوم‌به، فرد به دلیل نداشتن مال یا نبود دسترسی به مال از دادن محکوم‌به عاجز می‌شود. این فرد «معسر از پرداخت محکوم‌به» است. یعنی به دلیل ناتوانی مالی نمی‌تواند موضوع حکم دادگاه را پرداخت کند.
قوانین اعسار
تعریف معسر در ماده ۱ قانون اعسار:
معسر کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود قادر بتادیه مخارج محاکمه یا دیون خود نباشد. (وکیل دادگستری)
در اصطلاح فقیهان،کسی را که دارایی به اندازه بدهی او نباشد معسر خوانند و آن حالت را اعسار گویند .
اگر حاکم شرع حکم به این حالت داد آن شخص را مفلس گویند و خود حالت مذکور را افلاس نامند.
به عبارت دیگر کسی که دارایی او به اندازه بدهی او نباشد دو حالت دارد :
- یکی حالت پیش از ثبوت آن حالت نزد حاکم شرع که آن را اعسار گویند
- دیگر حالت وی پس از ثبوت که آنرا افلاس گویند.
ماده ۶۵۲ قانون مدنی:
در زمان مطالبه (طلب) حاکم مطابق اوضاع و احوال شخص بدهکار، مهلت یا اقساطی قرار می دهد
ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۷۷:
هر کس محکوم به پرداخت مالی به دیگری شود چه به صورت استرداد عین یا قیمت یا مثل آن یا ضرر و زیان ناشی از جرم و یا دیه و آن را پرداخت نکند، دادگاه او را الزام به پرداخت می کند و …
طریقه اعسار و رسیدگی به دعوا
شرایط و مقررات حاکم بر تقدیم دادخواست اعسار از محکوم‌به با اعسار از هزینه دادرسی مشترک است. البته برای اعسار در خصوص محکوم‌به، مدعی اعسار باید شهادت کتبی حداقل دو نفر از اشخاصی را که از وضع معیشت و زندگی او مطلع باشند، به شهادت‌نامه خود ضمیمه کند.
در شهادت‌نامه مزبور باید نام، شغل و نحوه گذران زندگی و تمکن او برای پرداخت محکوم‌به یا دین با تعیین مبلغ آن تصریح شود.
حضور طرف دعوای اصلی در جلسه اعسار بلامانع است و این به دلیل آن است که فرد ممکن است توضیحاتی برای رد دادخواست اعسار ارایه کند. (وکیل دادگستری)
باید توجه داشت که دعوای اعسار چه اعسار از محکوم‌به باشد و چه اعسار از هزینه دادرسی، یک دعوای مستقل شمرده می‌شود و دعوای اعسار قابل تجدید نظر است.
طرح دادخواست اعسار از محکوم‌به قبل از صدور حکم
در دعوای مطالبه مهریه معمولا دادگاه حکم به نفع زوجه صادر و زوج را مکلف به پرداخت مهریه می‌کند. بعد از آن زوج دادخواست اعسار به دادگاه تقدیم می‌کند
و با توجه به ناتوانی مالی، درخواست تقسیط مهریه می دهد که دادگاه به این درخواست رسیدگی می‌کند و با در نظر گرفتن شرایط و دلایل، مهریه را قسط بندی می‌کند.
حالا فرض کنید زوج منتظر صدور حکم نشود و برای صرفه‌جویی در وقت پیش از آنکه حکم به نفع زوجه و به ضرر خودش صادر شود، دادخواست اعسار و تقسیط مهریه بدهد.
در این صورت با توجه به اینکه هنوز حکمی صادر نشده است که بتوان از آن تقاضای اعسار کرد، آیا این رای پذیرفته می‌شود؟
دریافت راهنمایی و مشاوره ی حقوقی ازسایت موسسه حقوقی و کیفری فرشاد بالاپور
